فیلتر بر اساس دسته‌ها
همه
تاریخ پزشکی
خبر پزشکی
چند رسانه ای
پزشکان
خانواده ها
کودکان

گیاه درمانی در ایران باستان

عطار در حال فروش گیاهان طبی

گیاه درمانی در ایران باستان

در آئین زرتشت اعتقاد بر این بود که اهورامزدا گیاهان فراوان و درمان بخش برای رفع بیماری های گوناگون آفریده است. در اوستا بارها از این گیاهان نام برده شده است و ستایش شده اند.

به نظر می رسد گیاه درمانی از اولین روش های درمان باشد که انسان ان را به کار می برده است.

در قدیمی ترین سند خطی طب قدیم به خط میخی بابلی که در اور و بین النهرین کشف شد، بحث از پزشکی و درمان شناسی به ویژه درمان با ریشه و ساقه و برگ گیاهان است که به احتمال زیاد به ۳۰۰ سال پیش از میلاد مربوط می شود، بنا به مستندات تاریخی در ایران باستان، گیاهان سودمند از ارزش بسیاری برخوردار بودند.

و بارها از گیاه درمانی یا واژه اوستائی ارو رو بئیشه زو در اوستا و کتاب های دوران آئین زرتشت یاد شده است و از حیث اهمیت در درجه اول و مقدم بر دیگر روش های درمانی بوده است.

درباره پیدایش گیاهان داروئی در بندهش چنین آمده است:

روان آفرینش یا گوش اروان (Gaocheuravan) پرتوئی است از مبداء کل یعنی روح ازلی و همه جانداران و رستنی ها از آن پدیدار گشته است. از آن جمله ۶۵ گونه جانور گیاهان درمان بخش فراوان“.

در آئین زرتشت اعتقاد بر این بود که اهورامزدا گیاهان فراوان و درمان بخش برای رفع بیماری های گوناگون آفریده است. در اوستا بارها از این گیاهان نام برده شده است و ستایش شده اند. پزشکان ایرانی با تعداد زیادی از این گیاهان درمان بخش آشنا بودند، مقدس ترین این گیاهان ۳۰ نوع بودند، مقدس ترین این گیاهان ۳۰ نوع بودند که هر یک منسوب به یک فرشته بود، از آنجائی که روزهای ۳۰گانه یک ماه در تقویم زردشتی نیز به نام این فرشتگان می باشد پس هر روز ویژه یک گیاه بوده است.

در ایران باستان گیاهان را به روش های ویژه ای برای درمان به کار می بردند که البته امروزه نیز کاربرد دارد این روش ها عبارتند از:

روش های مصرف گیاهان

۱) روش خوراکی

از عصاره و فشرده و گاهی جوشانده، استفاده می نمودند. مانند فشرده گیاه هئوما و کئوکرن و جوشانده گیاهان بنفشه و شاه اسپرغم که در اوستا بارها نام برده شده است.

بنفشه منسوب به فرشته تیر و نشتر بود.

در حال حاضر دو نوع بنفشه شناخته شده است. بنفشه سه رنگ و بنفشه وحشی که خواص شناخته شده آن در علم جدید بدین گونه است:

بنفشه سه رنگ

تصفیه کننده خون، معرق، ملین، نرم کننده و ضدرماتیسم و مؤثر در درمان بعضی بیماری های پوستی، بنفشه وحشی: نرم کننده، خلط آور، ملین.

بادرنجبویه منسوب به فرشته وام بود که در پهلوی واترنگبوی نامیده شده و امروزه خواص آرام بخش، ضداسپاسم، ضدباکتری و ضدویروس برای آن شناخته شده است که در درمان بیماری های گوارشی نیز به کار می رود.

گاهی هم از میوه جات ترکیبی می ساختند که آن را مدا (Madha) می گفتند و بر این باور بودند که مدا به مقدار کم به بدن قوت می دهد و گوارش را آسان می نماید و باعث پرخونی می شود.

چنانکه در مینو خرد پرسش ۱۵ آمده است: از بیماران خوردن مدا به اندک شیوه نیکوئی باشد، گوارش خرم کند، آتش رنگ افزاید، اشتهای خوردن زیادی کند، هوشیاری و خرد و خون در تن افزید، نور چشم و شنیدن گوش زیاده کند، خواب به آسودگی نماید، ولی آن که زیاده خورد از وی زور و خون بکاهد، رنگ رخساره زداید، خواب بسیار گران نماید و یزدان را خشنود سازد.

گاهی هم گیاهان را به صورت طبیعی به کار می بردند مانند کاستی که خرداد برزین به دختر ملکه چین برای بیماری کبد و تپش تجویز نمود (شاهنامه فردوسی). جالب اینکه امروزه ریشه کاستی به عنوان تصفیه کننده خون، کاهنده قند خون، مدر و تب بر و اشتهاآور و صفراآور کاربرد دارد. از آنجائی که این گیاه به جای نشاسته، اینولین دارد افراد مبتلا به دیابت به راحتی می توانند از آن استفاده کند و جوشانده آن در درمان بیماری های ناشی از تنبلی کبدی بسیار مفید است. از دیدگاه فارماکولوژی، این گیاه دارای اثر برجسته ای در کاهش دادن میزان و دامنه ضربان قلب و زغ بوده و اثر داروی کینیدین را بر روی قلب تقویت می نماید.

سیاه دانه

این دانه در غذاها به عنوان ادویه و چاشنی مصرف می شده است. امروزه برای سیاه دانه این خواص را تشخیص داده اند: اثر ضدباکتریائی، اثر ضدپلاک دندان، روغن سیاه دانه قادر است جریان صفراوی را نیز افزایش دهد، همچنین به عنوان اسپاسمولیتیک گوارشی مفید دانسته شده است. در کل به عنوان ضد نفخ، ضدسرفه، ضدآسم، ضدالتهاب، بی حس کننده موضعی و ضدکرم استفاده می شود.

کنجد

روغن آن در غذاها استفاده می شده است. امروزه روغن آن به عنوان ملین، کاهنده قند خون، التیام دهنده و نرم کننده پوست مورد استفاده قرار می گیرد. از دیدگاه فارماکولوژی، از اشباع شدن اسیدهای چرب و از پر اکسیداسیون چربی در کبد و کلیه جلوگیری می کند، همچنین باعث کاهش سطح کلسترول در پلاسما می شود.

۲)  روش مالیدن

طرز مصرف گیاهان به صورت مالش به این صورت بود که فشرده یا عصاره آنها را با گیاهان دیگر مخلوط کرده و به صورت مایع درمان بخش استفاده می کردند.

شستشوی بدن با عصاره آمیخته گیاهان بسیار رایج بود و چون این آبها با ریشه و برگ و تخم گیاهان سودمند داروئی آمیخته بودند آنها را ویسپوبیش (vispubiche) یعنی درمان کل می خواندند چنانکه در داستان دینیک آمده است: ”آب اردویسور و برگ های آنها آمیخته شده، آب هروسپ تخمک (Harvesportokhmak) (دارنده تخمه ها) نامیده می شود و زدایندهٔ بیماری ها است. همچنین در آبان بشت بند ۲ ۱ آمده است: بر روداردیسور آناهیتا (Ardisuranahita) درود باد که به همه جا گسترده است، درمان بخشندهٔ درد است و باید ستوده جهانیان باشد، آنکه نطقه مردان را پاک کند، زهدان زنان را پاک کند، شیر آنها را تصفیه نماید.

فردوسی می گوید:

تنش با گیاهان کوهی بشست     همی داشتنش هر زمان تندرست

عطریات

نام عطر در بسیاری از کتب تاریخی ایران باستان آمده است. به ویژه آنجا که از زندگی داریوش و خشایارشاه صحبت می شود. گیاهانی که به این منظور به کار می رفته اند عبارتند از:

عود (Bols dAoes یا داریو)

همان است که تحت نام و هوکوتو آمده است. غار (یا غار گیلاس L۰۳۹;aurier) از این گیاه هم در کتب تاریخ ایران باستان در مواقعی که ایرانیان می خواستند فدیه دهند استعمال می گردیده است.

۳) روش بخور دادن

این روش در ایران باستان بسیار رایج بود و گیاهانی مانند کندر و صندل و آدرواسنا، و هوگوته و هوکوتو، کافور و هداپنته، و گارا برای بخور دادن استفاده می کردند.

دو گیاه و صمغ که برای بخور دادن بیشتر استفاده می شد عبارتند از:

۱) کندر که در اوستا به نام هوگئونه (Vohygaona) و در پهلوی هوگون (Hugun) نامیده شده است. خواصی که از این گیاه امروزه به دست آمده است ضدالتهاب و کاربرد آن به عنوان ماده معطر در صنایع بهداشتی می باشد.

۲) عود که در اوستا و هوکرته (Vohukereta) و در پهلوی هوکرت (Hukart) نامیده شده است.

ضدعفونی کردن هوا

ایرانیان باستان برای ضدعفونی کردن و پاکیزه کردن هوا از مواد ویژه ای استفاده می کردند که به آنها اشاره می شود:

ـ سداب

از نوع گیاهان ”روتاسه“ (Rutace) که امروزه خواص درمانی آن را بدینگونه دریافته اند: ضدهیستری، قاعده آور، مؤثر در ناراحتی های چشم، کرم کش، بادشکن، ضدصرع، التبام دهنده زخم و حشره کش، جوشانده سداب در از بین بردن شپسش و در درمان جرب و کچلی اثر قطعی دارد. اسفند که در هنگام ریختن روی آتش بوی مخصوصی می دهد و حشرات بدین طریق از محل دور می شوند.

ـ همچنین اور واستا (Urvasna)

از جمله گیاهان خوشبوئی بوده که در ضدعفونی کردن فضای خانه و نیز هوا از آن استفاده می شده است. این گیاه همان صندل است که اثرات درمانی آن بدینگونه شناخته شده است: مقوی قلب و اسانس آن در رفع ورم مجازی ادراری و ترشحات غیرطبیعی کاربر دارد. این اسانس از راه دستگاه گوارش جذب و قسمتی از ترکیبات آن که از راه کلیه و شش ها دفع می شود باعث ضدعفونی در این اعضاء می شود.

مورد که امروزه به صورت موضعی برای درمان تبخال، به عنوان آنتی سپتیک و درمان التهاب مخاط بینی استفاده می گردد. از دیدگاه فارماکولوژی مشخص شده است که اسانس این گیاه می تواند مانع رشد برخی باکتری ها و ویروس ها باشد.

ـ کندر

یا هواپنته، چوب انار است که برای پاک کردن هوا به کار می رفته است.

در مجموع دود دادن و بخور دادن و سوزاندن گیاهان و درختان خوشبو و یا ریختن مواد دیگر جهت ضدعفونی (بوژدائرگری) جهت هوا و زمین و مسکن به کار می رفته است.

علاوه بر هوا برای پاکیزه کردن آب نیز روش های ویژه ای داشتند که به آنها اشاره می شود.

ـ آب زور (Zour)

که ترکیبی بود از شیره فشرده گیاه هئوما هوم (Haoma) که دارای ماده افدرین (Ephedrine)، مورد و میخک، آویشن و هدانی پنتا (Hadhapaeta) ساقه انار پونیکاگراناتا (Punica granata) که به منظور خوشبوئی به این ترکیب اضافه می شود. سترابو (Strabo) مورخ یونانی می گوید: ”ایرانیان در هنگام قربانی برای آنکه خون و آلودگی در آب روان نریزند در کنار آن برکه ای می کنند و پس از پایان قربانی، شیر و عسل آمیخته با مورت روی آن می ریزند.

ایرانیان باستان همچنین برای پاکیزه کردن آب از آفتاب استفاده می کردند که در خورشید یشت به این موضوع اشاره شده است.

۴) پادزهر

پادزهر (Antitioxine) یکی از واژه های باستانی است. ”پاد“ به معنی ”ضد“ در اوستا پائینی و در زبان فارسی باستان پاتی (pati) نامیده شده و ”پادزهر“ یعنی ضدزهر که یونانی ها ”تریاک“ و اعراب تریاق گویند، ترکیبات پادزهر از ۶۰ جزء گیاهان مختلف بود که بعدها به ۲۰، ۱۰ و حتی سه جزء رسیده است. در ایران باستان برای دفع سموم کانی، حیوانی و گیاهی پادزهر به کار می بردند.

در فروردین پشت بند ۱۳۳۱ آمده است: فروهر فریدون (ترای تئونا) پورآبتین را درود می فرستیم، از برای مقاومت بر ضد جرب، لرزه تب، نائزه، و اوروشه از برای مقاومت بر ضد آزار مارگزیدگی“. در تاریخ بلعمی چنین آمده است: ”نخستین کسی که در نجوم نگریست و تریاق اختراع کرد و در علم طب رنج برد فریدون بود“.

پلی نیوس می نویسد: ”ملن مدیکا بالنک ایرانی داروئی است که برگ آن مانند برگ تمشک و دارای چند خار است و آن را برای ضد زهر به کار می برند و در سرزمین مادربزرگ می روید اگر میوه پخته آنها را در دهان گیرند تنفس را آسان نماید“.

منبع: وب سایت آفتاب

اشتراک گذاری
فیلتر بر اساس دسته‌ها
همه
تاریخ پزشکی
خبر پزشکی
چند رسانه ای
پزشکان
خانواده ها
کودکان

از طریق تماس تلفنی یا پر کردن فرم زیر می‌توانید به صورت کاملا رایگان با مشاوران ایران مدلاین ارتباط بگیرید…

کليه حقوق مادی و معنوی اين سايت متعلق به ایران مدلاین ميباشد | طراحی سايت و سئو توسط آژانس دیجیتال مارکتینگ پارس وب