بررسی اسید ـ بازخون بند ناف
ازخون تهیه شده از ناف میتوان برای بررسی اسید ـ باز و متابولیک نوزاد استفاده نمود .
بعداززایمان و با جدا کردن یک قطعه 10 تا 20 سانتی متری از بند ناف ،بکمک دو کلامپ ،می توان خون راتهیه کرد . بندناف بایدسریعا کلامپ شود ، زیرا 20تا30 ثانیه تاخیردرکلامپ می تواند pH و Pco2 خون راتغییردهد. البته این مقادیردرشرایط دمای اتاق برای 60 دقیقه ، تغییرنخواهندکرد.
فیزیولوژی اسید ـ باز جنین : اسید کربنیک و اسید ارگانیک درجنین تولید می شود . اسید کربنیک (H2CO3) حاصل متابولیستم اکسیداتیو CO2 می باشد .معمولاً CO2به سرعت و از طریق گردش خون جفتی حذف شده، ازاینرو تولید اسید کربنیک محدود می شود .باانباشته شدن H2CO3 ، درصورت عدم افزایش دراسیدهای ارگانیک، اسیدمی تنفسی ایجادمی شود .اسیدهای ارگانیک عمدتا شامل لاکتیک وبتا- هیدروکسی بوتیریک اسید بوده وافزایش آن ها ناشی ازاختلال درخونرسانی جفتی می باشد.افزایش این اسیدها، بدون افزایش بیکربنات ، منجربه اسیدمی متابولیک می شود.درنتیجه مقداربیکربنات ، بعلت عمل بافری، کاهش می یابد. افزایش H2CO3همراه با افزایش اسید آلی ،که به صورت کاهش H2CO3دیده می شود، سبب اسیدمی مختلط تنفسی ـ متابولیک می شود . اسیدمی تنفسی ومتابولیک درجنین ، برخلاف بالغین ، یک فرایندپیوسته ومتصل به هم است .جفت درجنین به عنوان ریه و هم تاحدی به عنوان کلیه عمل می کند . کاهش خونرسانی رحمی ـ جفتی ، علت اصلی اسیدمی درجنین است . این امر سبب احتباس CO2 (اسیدمی تنفسی) و چنانچه شدت ومدت آن طولانی شود ، سبب ایجاد اسیدمی متابولیک یا مختلط خواهدشد . pH واقعی خون جنین به نسبت اسیدها ی ارگانیک و کربنیک و نیز مقدار بیکربنات ( بافر اصلی خون ) بستگی دارد . ازنظربالینی ، HCO3 معرف جزء متابولیک ( برحسب mEq/L ) و غلظت H2CO3 بیانگر جزء تنفسی (به صورت Pco2 برحسب mm Hg) می باشد. بنابراین :
میزان تغییر باز ، معیار خطی تری برای سنجش میزان تجمع اسید متابولیک می باشد . این میزان تغییر در باز ( معروف به delta base )، قابل محاسبه بوده و به عنوان معیاری برای اندازه گیری تغییر ظرفیت بیکربنات (H2CO3) به منظوربافر کردن استفاده می شود. کمبود باز زمانی اتفاق می افتد که غلظت H2CO3کاهش یافته و به پایین تر از طبیعی برسد ، و مازاد باز زمانی است که مقادیر H2CO3بیشتر از حد طبیعی باشد .
اهمیت بالینی اسیدمی : pH و اکسیژناسیون جنین ، معمولاً در طی زایمان طبیعی کاهش می یابند .دیده شده که حد پایین pH طبیعی در نوزادان ، از 04/7 تا 10/7 متغیر است . لذا برای تعریف اسیدمی نوزادان ، باید این مقادیر را مدنظر داشت . اکثر جنین ها بدون آنکه دچارآسیب نرولوژیک شوند می توانند اسیدمی تا 00/7 رانیزتحمل کنند . نکته مهم دیگرازنظرپیش آگهی ، سمت تغییر pH از بدو تولد تا اولین لحظات نوزادی می باشد . دیده اند هرگاه pH شریان نافی کمتر از 2/7 بوده وطی 2 ساعت پس از تولد ، به حد طبیعی برگشت نماید ، خطر تشنج در 24 ساعت اول پنج برابرکمترخواهدشد . اسیدمی متابولیک زمانی اتفاق می دهد که جنین بعلت تداوم محرومیت ازاکسیژن مجبوربه متابولیسم بی هوازی گردد.طبق تعریف اسیدوز جنینی را به کمبود باز بیش از 12 mmol/L و اسیدوز شدید را کمبود باز بیش از 16 mmol/L گفته اند . بامطالعه بیش از150هزارنوزاد، اسیدمی متابولیک رابه pH کمتراز7 توام با PCO2 کمتراز 76.3 mm Hg(مقادیربیشتربیانگرجزء تنفسی است ) ، HCO3– کمتراز 17.7 mmol/Lوکمبودبازدست کم 10.3 mEq/L گفته اند. ولی ازنظراحتمال فلج مغزی ، AAP و آکادمی زنان آمریکا ، اسیدوز متابولیک رابه pH شریان نافی کمتر از 7 وکمبود باز حداقل 12 mmol/L اطلاق داد ه ا ند .
خطر مرگ دراسیدمی متابولیک وآپگار3 یاکمتر دردقیقه 5، بیش از 3200 برابرنوزادانی بوده است که آپگارآن ها دردقیقه پنج ، معادل 7 یابیشتربوده است.اسیدمی تنفسی معمولاً ناشی از اختلالی حاد در تبادل گازهای جفتی و متعاقباً ، احتباس CO2 می باشد ، وشایعترین علت آن فشرده شدن گذرای بند ناف است . اسیدمی تنفسی معمولا سبب آسیب جنین نمی شود . برای محاسبه pH ، می توان جزء تنفسی رامحاسبه کرد. ازاینروکافی است بالاترین مقدار طبیعی Pco2 نوزادی ( 49 mm Hg) را از مقدار عددی Pco2خون بندناف کم نمود . هر 10 میلی متر جیوه Pco2مازاد ، pH را 08/0 واحد کاهش می دهد . بنابراین ، در اسیدمی مختلط تنفسی ـ متابولیک می توان جزء تنفسی رامحاسبه کرد.
توصیه هایی برای سنجش گاز خون بند ناف : طبق توصیه آکادمی زنان آمریکا ، آنالیز pH و گازهای خون بند ناف ، بجزشرایط زیر،درسایرمواردفاقدارزش است:
- سزارین بخاطرجنین درمعرض خطر
- پایین بودن امتیاز آپگار دقیقه پنج
- محدودیت شدید رشد
- غیر طبیعی بودن ضربان قلب جنین
- بیماری تیروئید در مادر
- تب حین زایمان
- بارداری چند قلو
گرچه بررسی وضعیت اسید ـ باز در خون ناف ، معیار مناسبی برای پیش بینی وضعیت نرولوژیک کوتاه یا بلند مدت نیست ، ولی بخوبی می تواند وضعیت متابولیک جنین را طی تولد نشان دهد .