متابولیسم آهن دربدن
امتیاز کاربران
در حالت طبیعی، مقدار آهن موجود در بدن در حدود ۴ تا ۵ گرم تخمین زده شده است
که ۷۵ درصد آن در هموگلوبین و میوگلوبین، ۹درصد به فرم عامل انتقال آهن، یعنی ترانسفرین، و یا به شکل ترکیبی در ساختمان برخی از آنزیم‌ها ( سیتوکروم ها)وجود دارد و ۱۶ درصد باقیمانده به‌صورت فریتین و هموسیدرین در داخل بافت‌های بدن ذخیره شده است؛ بنابراین، آهن در سه جریان مختلف (برای حمل اکسیژن بدن) نقشی اساسی دارد:
- هموگلوبین خون
- سیتوکروم‌هاو زنجیرهٔ تنفسی
- میوگلوبین
اهمیت فیزیولوژیک آهن به‌ویژه در نقشی است که این عنصر در تنفس سلولی انجام می‌دهد.
بطور طبيعي در حدود 10 درصد از 10 تا 20 ميلي گرم آهني كه در روز در يك غذاي متوسط خورده مي شود جذب بدن مي شود ( حدود یک میلی گرم ).
افزايش نياز به آهن به دليل رشد سريع، بارداري يا خونريزي، مي تواند باعث شود ميزان جذب آهن به حدود 20% از آهن خورده شده برسد. همچنين كمبود واضح آهن مي توان باعث شود بين 30% تا 40% از آهن خورده شده، جذب گردد. آپوترانسفرین (ماده ای که توسط کبد ترشح می شود) در روده کوچک با آهن آزاد و نیز با بعضی ترکیبات آهن دار از قبیل هموگلوبین و میوگلوبین گوشت یعنی دو تا از مهمترین منابع آهن در رژیم ترکیب می‌شود. این ترکیب موسوم به ترانسفرین است.
ترانسفرین به نوبه خود جذب رسپتورهای موجود در غشای سلولهای اپیتلیال روده شده و به آنها می‌چسبد. سپس مولکول ترانسفرین با روند پینوسیتوز در حالی که آهن را با خود حمل می‌کند به داخل سلول اپیتلیال جذب شده و بعدا در طرف خونی این سلولها به شکل ترانسفرین پلاسما آزاد می‌شود.
آهن موجود در گوشت قرمز از آهن معدني موجود در ساير غذاها قابل جذب تر است. روزانه حدود یک میلیگرم آهن در مردها بطور عمده از راه مدفوع دفع می‌شود. هرگاه خونریزی حادث شود، مقادیر اضافی آهن از بدن دفع می‌گردد. در زنها دفع خون قاعدگی ، میزان متوسط دفع آهن را به حدود 2 میلیگرم در روز می‌رساند. حدود ۷۰ درصد آهن موجود در بدن به هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز محدود می شود. بقیه به پروتئین های دیگر ( ترانسفرین موجود در خون و یا فریتین در مغز استخوان ) و یا فرم ذخیره شده در دیگر بافت های بدن محدود شده است.
جذب آهن از معده آغاز می‌گردد، اما بیشترآن در دوازدهه و رودهٔ باریک جذب می‌شود. آهنی که وارد بدن می‌شود به‌صورت آهن فریک (سه‌ظرفیتی) می‌باشد که ممکن است به‌صورت اکسیدفریک یا املاح آلی باشد. نخستین مرحلهٔ جذب آهن، تجزیهٔ ترکیبات آن و آزادسازی یون آهن و سپس احیا و تبدیل آن به یون دوظرفیتی (فرو) است؛ بنابراین، سه فاکتور کلیدی در جذب آهن دخالت دارد که عبارتند از:
۱. اسیدکلریدریکمعده و اسیدهای موجود در مواد غذایی که سبب رهاسازی آهن از مواد غذایی و آزاد شدن آن می‌گردد.
۲. کوبالامین(ویتامین ب۱۲) که به جذب آهن کمک می‌نماید.
۳. ترکیبات احیاکنندهٔ موجود در رژیم غذایی همانند اسیدآسکوربیکو ترکیبات گوگردداری مانند سیستئینکه سبب می‌گردند آهن سه‌ظرفیتی احیا و به آهن دوظرفیتی تبدیل گردند.
آهن دوظرفیتی(آهن فرو)پس از جذب به درون سلولهای مخاطی (که بصورت فرتین ذخیره می شود) مجدداً به آهن سه‌ظرفیتی( فریک)برای ذخیره در بافت‌های بدن تبدیل می‌شود،انتقال آهن درون خون توسط ترانسفرین صورت می گیرد. اما تنظیم جذب آهن به میزان ذخایر آهن بدن بستگی دارد. در درون سلولهای بدن پروتئینی به نام آپوفریتینوجود دارد که قادر است معادل ۲۳ درصد از وزن خود آهن جذب نماید. به‌این‌ترتیب آهن در بدن ذخیره می‌شود. هنگامی‌که آپوفریتیناشباع می‌شود، جذب روده‌ای آهن متوقف می‌گردد.
هرگاه میزان ذخایر آهن بدن کم باشد و گلبول‌هایجدید به‌سرعت تشکیل شوند، جذب آهن افزایش می‌یابد. این موضوع در نزد کودکان در حال رشد و زنان باردار دیده شده است.
کوبالامینبه دلیل اینکه باعث فعل‌وانفعالات خون‌سازی می‌گردد، جذب آهن را افزایش می‌دهد. غذاهایی که ازنظر فسفات فقیرند مقدار آهن و فسفر قابل‌جذب را افزایش می‌دهند. همچنین، ویتامین ث (اسید اسکوربیک)جذب آهن را بیشتر می‌کند.
علت های کمبودآهن :
- افزایش نیازبه آهن:مثلا درکودکان درحال رشد ،زنان حامله
- اتلاف آهن ازدستگاه گوارش وخونریزی ها، یابعلت سیکل ماهانه
